યમુનોત્રી મંદિરનો ઇતિહાસ Yamunotri Temple History in Gujarati
યમુનોત્રી મંદિરનો ઇતિહાસ Yamunotri Temple History in Gujarati
1. યમુનોત્રી મંદિર ઇતિહાસ માહિતી
યમુનોત્રી મંદિર ઉત્તરાખંડ રાજ્યમાં સ્થિત ભગવાન યમ અને દેવી યમુનાને સમર્પિત છે. આ મંદિર ગઢવાલ હિમાલયની પશ્ચિમમાં સમુદ્ર સપાટીથી 3235 મીટરની ઉંચાઈ પર આવેલું છે. આ તે સ્થાન છે જ્યાંથી યમુના નદીની ઉત્પત્તિ થઈ હતી. દર વર્ષે ઉનાળામાં અહીં યાત્રાળુઓ આવે છે. યમનોત્રી ધામ એ હિન્દુઓના ચાર ધામોમાંનું એક છે. આ મંદિરને 'માતા યમુનોત્રી કા મંદિર' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
2. યમુનોત્રી મંદિરની વાર્તા
પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, યમુના નદી સૂર્યની પુત્રી છે અને મૃત્યુના દેવતા યમ સૂર્યના પુત્ર છે. એક દંતકથા અનુસાર, જ્યારે માતા યમુના પૃથ્વી પર આવી ત્યારે તેણે પોતાના ભાઈને છાયાના શ્રાપમાંથી મુક્ત કરવા માટે કઠોર તપસ્યા કરી અને તેને શ્રાપમાંથી મુક્ત કરાવ્યો. યમુનાની તપસ્યા જોઈને યમ ખૂબ પ્રસન્ન થયા અને વરદાન આપ્યું, આટલું કહીને યમુના દેવીએ પોતાના ભાઈ યમને સ્વચ્છ નદીનું વરદાન આપ્યું જેથી પૃથ્વી પર કોઈને પીવાના પાણીમાં કોઈ તકલીફ ન પડે અને પાણીથી લોકોને ફાયદો થાય. એવું કહેવાય છે કે જે યમુના નદીમાં સ્નાન કરે છે તે અકાળ મૃત્યુથી બચી જાય છે અને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે.
એવું કહેવાય છે કે જે લોકો યમુનામાં સ્નાન કરે છે, તેમને મૃત્યુ સમયે યમથી પીડિત થતો નથી. યમુનોત્રી પાસે કેટલાક ગરમ પાણીના સ્ત્રોત (યમુનોત્રી કુંડ) પણ છે. યાત્રાળુઓ આ સ્ત્રોતોના પાણીમાં તેમનો ખોરાક રાંધે છે. યમુનાજીનું મંદિર અહીંનું મુખ્ય પૂજા મંદિર છે. અહીંથી યમુના નદી આખા દેશમાં વહે છે અને તે ત્રણ બહેનોનો એક ભાગ છે જેમાં ગંગા, સરસ્વતી અને યમુના આવે છે.
યમુના દેવીનું મંદિર યમુના નદીના ઉદ્ગમ સ્થાન પર આવેલું છે. યમુનોત્રીનો વાસ્તવિક સ્ત્રોત કાલિંદ પર્વત પર દરિયાની સપાટીથી 4421 મીટરની ઉંચાઈ પર સ્થિત બરફનું સરોવર અને ગ્લેશિયર (ચંપાસર ગ્લેશિયર) છે. અન્ય એક દંતકથા અનુસાર, એવું પણ કહેવાય છે કે આ સ્થાન પર "સંત અસિત" નો આશ્રમ હતો.
3. પૌરાણિક કથા અનુસાર
યમુના દેવીનું મંદિર ટિહરી ગઢવાલના મહારાજા પ્રતાપ શાહ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. વર્તમાન મંદિરનું નિર્માણ 19મી સદીમાં જયપુરની મહારાણી ગુલેરિયાએ કરાવ્યું હતું. તે ભૂકંપના કારણે એક વખત નાશ પામ્યું હતું, જેનું પુનઃનિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. અત્યંત સાંકડી ચામડીની યુમના કાજલ બરફીલા છે. યમુનાના આ જળની ચોકસાઈ, શુદ્ધતા અને પવિત્રતાને કારણે ભક્તોના હૃદયમાં યમુના પ્રત્યે અપાર ભક્તિ અને ભક્તિ છે.
પૌરાણિક કથા અનુસાર આ સ્થાન પર અસિત મુનિની પર્ણકુટી હતી. યમુના દેવીના મંદિરે ચઢવાનો માર્ગ ખરેખર મુશ્કેલ અને રોમાંચક છે. ગગનચુંબી ઈમારત, રૂટ પર બાજુમાં આવેલા આકર્ષક નગ્ન બરફના શિખરો યાત્રાળુઓને મંત્રમુગ્ધ કરે છે. આ મુશ્કેલ ચઢાણની આજુબાજુ ગાઢ જંગલોની હરિયાળી મનને મોહિત કરવામાં નિષ્ફળ જતી નથી. મંદિર પરિસરમાં એક વિશાળ શિલા સ્તંભ છે જે દિવ્ય શિલા તરીકે ઓળખાય છે. યમુનોત્રી મંદિર પરિસર 3235 મી. તે ઊંચાઈ પર સ્થિત છે. યમુનોત્રી મંદિરમાં પણ મેથી ઓક્ટોબર સુધી ભક્તોનું વિશાળ જૂથ જોવા મળે છે. શિયાળામાં આ જગ્યા સંપૂર્ણપણે બરફથી ઢંકાયેલી રહે છે.
4. યમુનોત્રી મંદિરની માહિતી
કાલિંદ પર્વત પર બરફ ખૂબ જ ઉંચાથી પીગળે છે અને પાણીના રૂપમાં અહીં પડે છે. તેથી જ યમુનાનું નામ કાલિંદી પડ્યું છે. યમુનોત્રી એ ચાર ધામ યાત્રાનું પ્રથમ પડાવ છે. યમુનાનું મૂળ પ્રથમ નિવાસસ્થાન યમુનોત્રીથી માત્ર એક કિલોમીટર દૂર છે. અહીં બંદરપંચ શિખર (6315 મીટર)ના પશ્ચિમ છેડે ફેલાયેલા યમુનોત્રી ગ્લેશિયરને જોવું ખૂબ જ રોમાંચક છે. પવિત્ર યમુના નદીનું ઉદ્ગમ સ્થાન કાલિંદી પર્વત છે. પાણીના મુખ્ય સ્ત્રોતોમાંનું એક સૂર્યકુંડ છે જે ગરમ પાણીનો સ્ત્રોત છે. જો તમારે ચાર ધામ યમુનોત્રી, ગંગોત્રી, બદ્રીનાથ અને કેદારનાથની સંપૂર્ણ યાત્રા કરવી હોય તો તમારે યમુનોત્રીથી શરૂઆત કરવી પડશે. આમાંના એક-બે સ્થળોની મુલાકાત લેવી હોય તો પણ પ્રવાસની શરૂઆત ઋષિકેશથી થાય છે.
મંદિરના દરવાજા અક્ષય તૃતીયાના શુભ તહેવાર પર ખુલે છે અને દિવાળીના તહેવાર (ઓક્ટોબર-નવેમ્બર) પર બંધ થાય છે. સૂર્યકુંડ તેના સૌથી વધુ તાપમાન માટે પ્રખ્યાત છે. ભક્તો ચોખા અને બટાકાને કપડાના બંડલમાં બાંધે છે અને તેમને આ કુંડના ગરમ પાણીમાં રાંધીને પ્રસાદ તરીકે અર્પણ કરે છે. દેવીને પ્રસાદ અર્પણ કર્યા પછી, ભક્તો આ રાંધેલા ચોખાને પ્રસાદ તરીકે તેમના ઘરે લઈ જાય છે. સૂર્યકુંડ પાસે એક શિલા છે જેને દિવ્ય શિલા કહેવામાં આવે છે. આ શિલાને દિવ્ય જ્યોતિ શિલા પણ કહેવામાં આવે છે. ભગવતી યમુનાની પૂજા કરતા પહેલા ભક્તો આ શિલાની પૂજા કરે છે.
5. યમુનોત્રી ધામ કેવી રીતે પહોંચવું
યમુનોત્રીનું સૌથી નજીકનું એરપોર્ટ દહેરાદૂનનું જોલી ગ્રાન્ટ એરપોર્ટ છે, જે યમુનોત્રીથી લગભગ 210 કિલોમીટર દૂર છે. સૌથી નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન દેહરાદૂન છે, જે લગભગ 175 કિલોમીટર દૂર છે. યમુનોત્રી પહોંચવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ માર્ગ માર્ગ છે. અહીં પહોંચવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ બરકોટ અને દેહરાદૂન થઈને છે. આ પછી ધારસુથી યમુનોત્રી થઈને બરકોટ અને પછી જાનકી ચટ્ટી સુધીની બસની મુસાફરી છે. જાનકી ચટ્ટીથી 6 કિલોમીટર ચાલીને યમુનોત્રી પહોંચી શકાય છે.
