દાંડીવાળા હનુમાજીનો ઇતિહાસ Bet Dwarka Dandi Hanuman history in Gujarati

આ સ્થાન પર મકર ધ્વજ સાથે હનુમાનજીની મૂર્તિ સ્થાપિત છે. કહેવાય છે કે પહેલા મકરધ્વજની મૂર્તિ નાની હતી પરંતુ હવે બંને મૂર્તિઓ સરખી જ ઊંચી થઈ ગઈ છે.

બેટદ્વારકા હનુમાન દાંડી મંદિર દ્વારકાથી ચાર માઈલના અંતરે આવેલું છે. આ સ્થાન પર મકર ધ્વજ સાથે હનુમાનજીની મૂર્તિ સ્થાપિત છે. કહેવાય છે કે પહેલા મકરધ્વજની મૂર્તિ નાની હતી પરંતુ હવે બંને મૂર્તિઓ સરખી જ ઊંચી થઈ ગઈ છે. આ મંદિર દાંડી હનુમાન મંદિર તરીકે ઓળખાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ તે જ સ્થાન છે જ્યાં હનુમાનજી તેમના પુત્ર મકરધ્વજને પ્રથમ વખત મળ્યા હતા.

મંદિરમાં પ્રવેશતાની સાથે જ સામે હનુમાન પુત્ર મકરધ્વજની પ્રતિમા છે, જ્યારે નજીકમાં હનુમાનજીની પ્રતિમા પણ સ્થાપિત છે. આ બંને મૂર્તિઓની વિશેષતા એ છે કે તેમના હાથમાં કોઈ હથિયાર નથી અને તેઓ ખુશ મુદ્રામાં છે. આ મંદિર 500 વર્ષ જૂનું છે. આ ભારતનું પહેલું મંદિર છે જ્યાં હનુમાનજી અને મકરધ્વજ (પિતા-પુત્ર)નું મિલન બતાવવામાં આવ્યું છે.

 જ્યારે હનુમાનજી શ્રી રામ-લક્ષ્મણને લેવા આવ્યા ત્યારે તેમની મકરધ્વજ સાથે ઉગ્ર લડાઈ થઈ. કેટલાક ધાર્મિક ગ્રંથોમાં, મકરધ્વજને હનુમાનજીના પુત્ર તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યા છે, જે હનુમાનજીના પરસેવાથી માછલીમાંથી જન્મ્યા હતા. એવું કહેવાય છે કે હિન્દુ ધર્મના પ્રારંભિક અનુયાયીઓ સારી રીતે જાણતા હતા કે ભગવાન શ્રી રામના મહાન ભક્ત અને ભગવાન શંકરના અગિયારમા રુદ્ર અવતાર શ્રી હનુમાનજી બાળ-બ્રહ્મચારી હતા.

પરંતુ બહુ ઓછા લોકો જાણે છે કે ધાર્મિક ગ્રંથોમાં હનુમાનજીના પુત્રનું વર્ણન છે. શાસ્ત્રોમાં હનુમાનજીના આ પુત્રનું નામ મકરધ્વજ જણાવવામાં આવ્યું છે. ભારતમાં એવા બે મંદિરો છે જ્યાં હનુમાનજીની તેમના પુત્ર મકરધ્વજ સાથે પૂજા કરવામાં આવે છે. આ મંદિરોની ઘણી વિશેષતાઓ છે જે તેમને વિશેષ બનાવે છે.

હનુમાનજીના પુત્ર મકરધ્વજની ઉત્પત્તિની કથા-

 ધાર્મિક ગ્રંથો અનુસાર, જ્યારે હનુમાનજી સીતાની શોધમાં લંકા પહોંચ્યા અને મેઘનાદના હાથે પકડાયા ત્યારે તેમને રાવણના દરબારમાં રજૂ કરવામાં આવ્યા. પછી રાવણે પોતાની પૂંછડીને આગ લગાડી અને હનુમાને સળગતી પૂંછડીથી આખી લંકા બાળી નાખી. હનુમાનજીને તેમની પૂંછડી બળી જવાને કારણે સખત પીડા થઈ રહી હતી અને તેને શાંત કરવા માટે તેમણે તેમની પૂંછડીની આગને ઠંડુ કરવા માટે દરિયાના પાણીનો ઉપયોગ કર્યો હતો.

તે સમયે તેના પરસેવાનું એક ટીપું પાણીમાં પડ્યું જે માછલીએ પીધું હતું. તે પરસેવાના ટીપાથી માછલી ગર્ભવતી થઈ અને તેણે એક પુત્રને જન્મ આપ્યો, જેનું નામ "મકરધ્વજ" હતું. મકરધ્વજ પણ હનુમાનજી જેવો જ શક્તિશાળી અને તેજસ્વી હતો. મકરધ્વજને અહિરાવણે અંડરવર્લ્ડના દ્વારપાળ તરીકે નિયુક્ત કર્યા હતા. જ્યારે અહિરાવણ પોતાની ભ્રમણા શક્તિથી શ્રી રામ અને લક્ષ્મણને દેવી સમક્ષ બલિદાન આપવા માટે શ્રી રામ અને લક્ષ્મણને અંડરવર્લ્ડમાં લાવ્યો હતો, ત્યારે હનુમાન શ્રી રામ અને લક્ષ્મણને મુક્ત કરવા અંડરવર્લ્ડમાં પહોંચ્યા અને ત્યાં તેમની મુલાકાત મકરધ્વજ સાથે થઈ. તે પછી હનુમાનજી અને મકરધ્વજ વચ્ચે ભયંકર યુદ્ધ થયું. અંતે હનુમાનજીએ તેને હરાવીને પોતાની પૂંછડી સાથે બાંધી દીધો. મકરધ્વજે હનુમાનજીને પોતાની ઉત્પત્તિની કથા સંભળાવી. હનુમાનજીએ અહિરાવણનો વધ કરીને ભગવાન શ્રી રામ અને લક્ષ્મણને મુક્ત કર્યા અને શ્રી રામે મકરધ્વજને અંડરવર્લ્ડના શાસક તરીકે નિયુક્ત કર્યા અને તેમને ધર્મના માર્ગે ચાલવાની પ્રેરણા આપી. તેમની યાદમાં આ પ્રતિમાની સ્થાપના કરવામાં આવી છે.મકરધ્વજ અને હનુમાનજીનું આ પ્રથમ મંદિર ગુજરાતના ભેંટદ્વારિકામાં આવેલું છે. આ સ્થળ મુખ્ય ભેંટદ્વારકાથી બે કિલોમીટર અંતરિયાળ છે.

ll ઓખા પાસે આવેલા બેટ દ્વારકા ટાપુ પર ભગવાન દ્વારકાધિશજીના મંદિરથી લગભગ પાંચ કિલોમીટર દુર હનુમાનજીનું મંદિર છે જે હનુમાન દાંડી મંદિર તરીકે ઓળખાય છે આ સ્થળે ભાવિકો રામભક્ત હનુમાનની સોપારીની માનતા રાખે છે આ સ્થળે હનુમાનજી પાતાળમાં રામચંદ્રજી લક્ષ્મણજીને લાવ્યા હતા એવી હનુમાન દાંડીની પૌરાણિક માન્યતા છે હિન્દુ ધર્મને માનનારા એ વાત સારી રીતે જાણે છે કે ભગવાન શ્રીરામના પરમભક્ત અને ભગવાન શંકરના અગિયારમાં રુદ્ર અવતાર શ્રીહનુમાનજી બાલબ્રહ્મચારી હતા પરંતુ ખૂબ જ ઓછા લોકો જાણે છે કે ધર્મશાસ્ત્રો પ્રમાણે જે સમયે હનુમાનજી સીતાની ખોજમાં લંકા પહોંચ્યા અને મેઘનાદ દ્વારા પકડવામાં આવ્યા અને તેમને રાવણના દરબારમાં રજૂ કરવામાં આવ્યા ત્યારે રાવણે તેમની પૂંછડીમાં આગ લગાવી દીધી હતી અને હનુમાનજીએ બળતી પૂંછડીથી આખી લંકા બાળી હતી બળતી પૂંછડી ને લીધે હનુમાનજી ને તીવ્ર વેદના થઈ રહી હતી તેને શાંત કરવા માટે તેઓ સમુદ્રના જળથી પોતાની પૂંછડીને અગ્નિ શાંત કરવા પહોંચ્યા તે સમયે તેમના પસીનાની એક ટીપું પાણીમાં ટપક્યું જેને એક માછલીએ પી લીધું હતું તે પસીનાના ટીપાથી તે માછલી ગર્ભવતી થઈ અને તેનો એક પુત્ર ઉત્પન્ન થયો તેનું નામ પડ્યું હતું. મકરધ્વજ પણ હનુમાનજીની જેમાં જ મહાન પરાક્રમી અને તેજસ્વી હતા તેને અહિરાવણ દ્વારા પાતાળ લોકનો દ્વારપાલ નિયુક્ત કર્યાં હતા જ્યારે અહિરાવણ શ્રીરામ અને લક્ષ્મણને દેવીની સમક્ષ બલી ચઢાવવા માટે પોતાની માયાના બળે પાતાળમાં આવ્યો હતો અને શ્રીરામ અને લક્ષ્મણને મુક્ત કરાવવા માટે હનુમાન પાતાળ લોક પહોંચ્યા અને ત્યાં તેમની મુલાકાત મકરધ્વજ સાથે થઈ ત્યારબાદ મકરધ્વજે પોતાની ઉત્પત્તિની કથા હનુમાનજીને સંભળાવી હતી હનુમાનજીએ અહિરાવણનો વધ કરી પ્રભુ શ્રીરામ અને લક્ષ્મણને મુક્ત કરાવ્યા અને શ્રીરામે મકરધ્વજને પાતાળ લોકના અધિપતિ નિયુક્ત કરતા કહ્યું તેને ધર્મના માર્ગ ઉપર ચાલવાની પ્રેરણા આપી હતી ભારતમાં ફક્ત બે જ એવા મંદિર છે જ્યાં હનુમાનજીની પૂજાની સાથે તેમના પુત્ર મકરધ્વજની પૂજા કરવામાં આવે છે જેમાંનું ગુજરાતનું એક માત્ર દાંડી હનુમાન નું મંદિર છે

ઓખામંડળની ભુમિ સંત – શુરા અને ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ ખુબ જ ઐતિહાસિક ભુમિ છે અહીં નાની – નાની જગ્યાઓમાં પણ અનેક ધાર્મિક સ્થળો આવેલા છે ઉપરાંત બેટ દ્વારકાનું ધાર્મિક રીતે અનેરૂ મહત્વ છે અહીં હનુમાન દાંડી અને ચોયાર્સી ધુણા નામના બે ધાર્મિક સ્થળો પણ આવેલા છે ચોયાર્સી ધુણા ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ ખુબ પૌરાણિક છે અને સાધુ – સંતો માટે અનેરી જગ્યા છે હનુમાનદાંડીમાં હનુમાનજી અને તેમના પુત્રનું મંદિર આવેલ છે. ત્યાં હનુમાનજી અને તેમના પુત્રની મૂર્તિઓ એક સાથે બિરાજમાન છે પિતા – પુત્રની એક સાથે મૂર્તિ હોય તેવું આ એક અલભ્ય અને ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ અનેરુ મહત્વ ધરાવતું મંદિર છે. આ સ્થળે શ્રી રામ જય રામ જય જય રામની ધુન વર્ષોથી ચાલુ છે અને દર વર્ષે લાખો શ્રધ્ધાળુઓ અહીં દર્શન માટે આવે છે. આ મંદિર વિષે એવી માન્યતા છે કે આ એ જ સ્થાન છે જ્યાં હનુમાનજી પહેલી વાર પોતાના પુત્ર મકરધ્વજને મળ્યા હતા. મંદિરની અંદર પ્રવેશ કરતાજ હનુમાન પુત્ર મકરધ્વજની મૂર્તિ છે.તો પાસે જ હનુમાનજીની મૂર્તિ પણ સ્થાપિત કરવામાં આવી છે. આ બને મૂર્તિઓની વિશેષતા એ છે કે આ બંનેના હાથમાં કોઈ જ શસ્ત્ર નથી અને તેઓ આનંદિત મુદ્રામાં છે.

ઓખા થી પાંચ કિલોમીટર દૂર આવેલા આ મંદિરના સર્જનની લોકવાયકા એવી છે કે ચારસો વર્ષ પહેલાં ખારવાઓ દરિયામાં તોફાનમાં અટવાયા હતા. તેમને જમીન સુધી રસ્તો દેખાડવા માટે હનુમાનજી આવ્યા હતા. એ સમયે ખારવાઓએ તેમને રસ્તો દેખાડનારા આ મહાવીરનું નામ પૂછ્યું ત્યારે તેમને ખબર પડી કે મૂકવા આવનારા અન્ય કોઈ નહીં પણ સ્વયં હનુમાનજી છે. ખારવાઓએ હનુમાનજીને રોકાઈ જવાનો આગ્રહ કર્યો અને હનુમાનજીએ આ જગ્યાએ સ્થાન ગ્રહણ કર્યું. હનુમાનજીએ માર્ગ દેખાડ્યો હોવાથી એ દિવસથી આ હનુમાનજી દાંડીવાળા હનુમાન તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા આ મંદિરના પ્રમુખ હેમંતસિંહ વાઢેરના જણાવ્યા મુજબ વહાણવટું કરનારા દાદાનાં દર્શન કરીને આગળ વધવા લાગ્યા જે પ્રથા આજે પણ ચાલુ છે અહીં દર્શન કરવા પહેલાં તો ખારવા જ આવતા પણ પછી તો મુસ્લિમ નાવિકો પણ આવવા લાગ્યા. દાંડીવાળા હનુમાનજીને પ્રસાદમાં સોપારી ચડાવવામાં આવે છે. આની પાછળની લોકવાયકા પણ એવી છે કે અહીંથી પસાર થનારાં મોટા ભાગનાં વહાણોમાં સોપારીની નિકાસ થતી હોવાથી ખારવાઓ દર્શન કરવા આવે ત્યારે સોપારી ચડાવતા હતા. એક સમયની આ મજબૂરી પછી પ્રથા બની ગઈ અને લોકો હનુમાનજીને સોપારી ચડાવવા લાગ્યા. કહેવાય છે કે અહીં ચડાવવામાં આવેલી સોપારીનો પ્રસાદ ખાવાથી ડિલિવરીમાં તકલીફ ઓછી થાય છે. છેલ્લા થોડા સમયથી શ્રીમંત લોકો અહીં સોના અને ચાંદીની સોપારી પણ ચડાવવા લાગ્યા છે. કહે છે કે અહીં ચડાવવામાં આવેલી સોપારીનો પ્રસાદ ખાવાથી સ્ત્રીઓ ને ડિલિવરીમાં તકલીફ ઓછી થાય છે. ll

જય શ્રી રામ 

જય શ્રી બજરંગબલી