કલોજી ઝાલા લુણસરિયા નો ઇતિહાસ, kaloji lunsariyo history in Gujarati

કલોજી ઝાલા લુણસરિયા નો ઇતિહાસ

ગોંડલ ના કોઠા ઉપર ધ્રુબાંગ ધ્રુબાંગ એવા અવાજે તરઘાયો ઢોલ વાગવા લાગ્યો અને ઘોડા ઘોડા પોકારતો ચોપદાર પ્રભાતને પહોરે રાજપુતોની ડેલીએ ડેલીએ ઘુમવા લાગ્યો 

એટલામા એક ડેલી માથી એક જુવાન બહાર દોડયો આવે છે ને ચોપદાર ને પુછે છે " ભાઇ શુ છે ? અને શેનો ઢોલ વાગે છે?"

"કલાજીભાઇ " ચોપદાર ચાલતો ચાલતો કેતો ગયો "કુંડલાના હાદા ખુમાણે આપણો માલ વાળ્યો છે પણ તમે ચડશો મા."

"કાં?"

"બાપુએ ના પાડી છે હજુ તમારી ચાકરી નોંધાણી નથી"

"એમતે કાઇ હોય! રાજપુતના દીકરા ભગવાનને ચોપડે ચાકરી નોંધાવી ને પછીજ અવતરે છે. "

એટલુ કહી કલોજી નામના અહવારે હથીયાર હાથ કરી ઘોડી છોડી.

લૂણસરીયા નામે વાંકાનેરનુ એક ભાયાતી ગામ છે. ત્યાનો ગરાસીયો કલોજી પોતાના ભાઈઓને લઇને ગોંડલ ભા 'કુંભાની પાસે નોકરી કરવા આવ્યો હતો. ત્રીસ વરસ ની અવસ્થા હતી. આજ સવારથી એની ચાકરી નોંધાવાની હતી. પણ મળસકામા જ હાદા ખુમાણ નામે કુંડલાનો કાઠી પોતાના દોઢસો ઘોડા લઇને ગોંડલની સીમ મા ત્રાટકયો અને પહર માંથી પરબારા ઢોર વાળ્યા.

ભા'કુંભાના પગાર ખાનાર બીજા રાજપુત બહાર નીકળે ન નીકળે ત્યાતો કલોજી પોતાના બે રાજપુતોની સાથે ચડી નીકળ્યો. દોઢસો કાઠીઓએ પોતાની પાછળ ડાબલા ગાજતા સાંભળ્યા, પણ પાછળ નજર કરતા ત્રણ જ અસવાર જોયા. કંડોલીયાને પાદર કલાજીએ ઘોડા ભેળા કરી દીધા. આપાઓ એકબીજાને કહેવા લાગ્યા કે ' એ બા ,ઇ તો , વષ્ટિ કરવા આવતા સે, વષ્ટિ કરવા.' સહૂને વિશ્વાસ બેઠો. ત્યાતો રાજપુતો આંબી ગયા.

"આપાઓ! આમાં હાદો ખુમાણ કોને કહીયે ?"

" એ ભણે મોઢા આગળ હાલ્યા જાવ મોઢા આગળ એ.... ઓલ્યા બાવળા ઘોડાનો અહવાર . માથે સોનેરી છેડાનો મેકર બાંધ્યો સોનાની કુંડળ્યે ભાલો અને સોનાની કૂબે ઢાલ ઇ જ આપો હાદો. બા, મારખ દ્યો, મારગ? રાજપુતના દીકરા વષ્ટિ કરવા આવતા સે મારગ દ્યો."

પોણોસો પોણોસો ઘોડા નોખાં પડી ગયા. વચ્ચેથી ત્રમ રાજપુતો આગળ વધ્યા.

જે ઘડીએ આ ત્રણેય અસવાર હાદા ખુમાણની નજીક ગયા. તે ઘડીએ હાદા ખુમાણે જુવાનોની આંખ પારખી એ વષ્ટિ ન હતી વેર હતુ. હાદા ખુમાણે ઘોડો દાબ્યો. કલોજી વાંહે ગયા. પણ કલોજી આંબે નહી . એણે પોતાની ઘોડીના તરીંગમા બરછી ભરાવી. ઘોડી જાગી ગઈ. હાદા ખુમાણની સાથે ભેટ ભેટા કરાવી દીધા. કલાજી એ તલવાર ઉઘાડી . પેંગડામા ઊભા થઈ એણે તલવાર ઝીંકી. હાદો ખુમાણતો ઘોડાના પેટ નીચે નમી ગયો. પણ તલવારે ઘોડાની ઊપરનો ચોફાળ, ઓછાડ ને કાઠાંના પાઠાં એ બધુ કાપી ને ઘોડાના બે કટકા કરી નાખ્યા.

હાદો ખુમાણ કુદીને આઘો ઉભો જ્યા નજર કરે ત્યા ઘોડો ગુડાઈ ગયો દીઠો. પણ કલાજીની આંખના બેય રતન બહાર લબડી પડેલા જોયા. વાહ જુવાન! રંગ જુવાન ! એવા ભલકારા દેતા દેતા હાદા ખુમાણ પોતાનો તરફાળ લઇ કલાજીને પવન ઢોળવા લાગ્યા. ત્યા દોઢસો કાઠીઓ આંબી ગયા. કાઠીઓ કહેવા લાગ્યા કે " ભણે હાદા ખુમાણ ઇ ને ગુડુ નાખ ગુડૂ નાખ. દુશ્મન ને આવા લાડ કાણા સાટુ લડાવતો સે ?!"

 હાદો ખુમાણ બોલ્યા કે " ખબરદાર એને કોઇ હાથ અડાડશો મા. દોઢસો કાઠીની વચ્ચે ત્રાટકી જેણે એક ઝાટકે મારો ગાડા જેવો ઘોડો વાઢી નાખ્યો એને મારવાનો હોય નહી. આમ જુઓ નીમકહલાલી આંખના બેય રતન બહાર નીકળી પડ્યા છે."

કાઠીઓ જોઈને દંગ થઇ ગયા. 

ત્યા ગોંડલની વાર દેખાણી. ભાલા ઝબુક્યા. કલાજીને મુકી કાઠી ઓ ભાગી છુટ્યા. પણ ત્યારથી આજ સુધીયે, ખુમાણોના ડાયરામા કસુંબા લેવાય છે ત્યારે ડાહ્યા કાઠીઓ રંગ છે કલાજી લૂણસરીયાને એમ કહી કહુંબા લે છે. 

ગોંડલ દરબારે કોઈ હકીમ પાસે કલાજીની આંખો ચડાવરાવી અનૈ મોટી જાગીર આપી એની ચાકરી નોંધી..

 ****************

ધંધુકા ગામમા એ વખતે મીરાં અને દાદો નામના બે બળીયા મુસલમાનો રહે. બેય ભાઇઓ કાઠીયાવાડમા ઘોડા ફેરવે અને પૈસા આપે એના પક્ષમા રહી ધીંગાણા કરે. મીરાં અને દાદો આજ પણ સૌરાષ્ટ્રમા શુરાઓ તરીકે પ્રખ્યાત છે. એક દીવસ મીરાંને ખબર પડી કે કલોજી ધંધુકાને પાદર થઈને જાય છે. મીરાંએ સાદ કર્યૉ કે "અરે કલોજી ધંધુકાને પાદરેથી પરબારા જાય ? દોડો એને પાછો વાળૉ."

નાનો ભાઈ દાદૉ માથા મા ખુબ ખુમારી રાખીને ફરતો. એ બોલ્યો કે " ભાઈ કલોજી તે એવો કયો હેતનો કટકો કે ઊલટો તૂ એને બોલાવવા માણસ દોડાવછ?"

"દાદા એ શુરવીર છે એને રામરામ કરયે પાપ ટળે"

કલોજી આવ્યો. મીરાંજી એને બાથમા ઘાલીને મળ્યા. પણ દાદા એ મોએથી આવકાર પણ ના દીધો. કલોજીની બહુ સરભરા થવા માંડી. એ જોઈ દાદાને વસભુ લાગ્યુ. કલોજીને અપમાન લાગે એવા વેણ દાદા એ કાઠ્યા. મીરાં બોલ્યો કે " દાદા આજ એ આપણો મેમાન છે નિકર અંહીજ તે એના બળનુ પારખુ થાત. પણ તારા મનમા ખુમારી રહી જાતી હોયતો એક વાર લુણસરીયા જાજે."

કલોજી હસીને બોલ્યો " હાં હાં મીરાજીભાઈ દાદો તો બાળક કેવાય. મારા મનમા એનો કોઇ ધોખો નથી. અને દાદા તુ ખુશીથી લૂણસરીયા આવજે હુ મારા ગજા પ્રમાણે પાણીનો કળશો ભરીને પાદર ઉભો રહીશ"

કલોજી લુણસરીયા ગયો પણ દાદાથી ન રહેવાયુ.એનેતો લૂણસરીયા જોવુ હતુ. એક દીવસ પોતાના સવારૉ લઈ બેય ભાઈ ચાલી નીકળ્યા. લુણસરીયાને પાદર ઉભા રહી ને કલાજીને ખબર આપ્યા કે દાદો ધીંગાણા માટે આવીને વાટ જુએ છૈ. કલાજીની આંખો દુખતી હતિ. આંખો મા ભરણ આંજીને સુતો હતો. આંખો ધોઈને એક કાટેલી તલવાર હોતો એ સામાન પણ નાખ્યા વીના એ ચડ્યો. પાદરે આવીને આઘેથી બોલ્યો."મીરાં દાદા રામરામ બહુ સારૂ કર્યુ ભલે આવ્યા!

મીરાંએ દાદાને કહ્યુ "ભાઈ કલાજીનુ પાણી તારે એકલા એજ જોવુ છે મારે એની સાથે વેર નથી અને આ બીચારા અહવારૉ તો પેટ હાટુ આવ્યા છે. માટે અમે ઊભા ઊભા જોશુ ને તમે બે સામસામા બાટકો. કાં તો અમે તને દફન કરીછુ ને કા અમે એને બાળીને જાશુ."

બેય જણા વચ્ચે ધીંગાણુ ચાલ્યુ.

કલો કહે " દાદા પહેલો ઘા તારો "

"લે ત્યારે પહેલો ઘા સવા લાખ નો...." કહીને દાદાએ ભાલૂ ઝીંક્યુ. કલાજીની ઘોડી ગોઠણભેર બેસો ગઈ. ઊપર થઈને ભાલુ ખાલી ગયૂ.

"દાદા એમ નો હોય . જો ઘા આમ કરાય." એમ બોલી કલાજીએ કાટેલ તરવાર લઈ ઘોડીને દાબી. દાદાને માથે જનોઈવઢ ઘા કર્યો દાદો પડ્યો.

મીરાં એના અસવારોને કહે"ભાઇયુ કલાજીના હાથ તો જોયા ને? હવે એનુ હૈયુ જોવૂ હોય તો હાલો ભાગી નીકળો."

અસવારો લઈને મીરાં ભાગ્યો

કલાજી એ વીચાર્યુ "હાય હાય એનો સગો ભાઈ એને મુકી ને ભાગ્યો. પણ દાદા ફીકર નહી હુ તારો ભાઈ છુ" એમ કહી દાદાને ઘોડી ઊપર નાખી. રાજપુત પોતાને ઘેર લઈ ગયો. માને કહ્યૂ "માડી પેટનો દીકરો માની દાદાની ચાકરી કરજો"

બે મહીના દાદાને પડદે નાખી સુવાણ થયા પછી કલોજી ધંધુકે મુકી આવ્યો.

મીરાં કહે " કાં દાદા કલોજી ને ઓળ્ખયો ?"

દાદો દાંત ભીસીને બોલ્યો " ઓળ્ખયો પણ એકવાર એના લુણસરીયા ને માથે ગધેડાના હળ હાંકીને મીઠા વવરાવુ તો જ હૂ દાદો"

       ****************

અમાસની અંધારી ઘોર અધરાત ભાંગી ગઇ હતી. મોટુ ભળકડુ થવા આવ્યુ હતુ. તે વખતે ગોંડલને દરવાજે બ્રાહ્મણે આવીને સાદ પાડયો કે " ભાઇ દરવાણી ઝટ દરવાજો ઉઘાડ"

"દરવાજો અત્યારે ન ઊઘડે. કૂંચિયુ કલાજીભાઈને ઘેર રહે છે." દરવાને જવાબ દીધો.

"મારે કલાજીભાઈનુ જ કામ છે. એને માથે આફત તોળાઈ રહી છે. ભાઈ દરવાણી મારા ઘણીનૈ ઝટ ખબર દે."

કલાજીને ઘેરથી દરવાજાની કુંચીઓ આવી. બ્રાહ્મણને કલાજીની પાસે લઈ ગયા. ઓળખીને કલોજી બોલી ઊઠ્યો "ઓહો ગામોટ તમે અટાણે ક્યાથી? લૂણસરીયા માં સહુ ખુશીમા છે?"

"બાપુ કાલ લુણસરીયા હસે કે નહી હોય. આજ બપોરે અહીથી ત્રીસ ગાઊ ઊપર મને એક કટક ભેટ્યુ. આંબરડી થી હાદો ખુમાણ અને ધંધુકેથી મીરા દાદો સાથે સાડા ત્રણસો ઘોડેસવાર કહ્યુ કે લૂણસરીયા ઊપર કાલે મીઠા ના હળ હાંકીશુ. સાંભળીને મે ગોંડલનો રસ્તો લીધો. તમારા પુણ્યે જ મારા પગમા જોર આવ્યુ. આથી વહેલાતો પહોચાય એવુ નહતુ. મરતો મરતો પહોચ્યો છુ.

થોડાક લોકોએ એક સામટી ચીસ પાડી ઊઠ્યા "એ એ કલોજી બાપુ આવે."

કોઈ કહે "અરે ગાંડા થાવમા ક્યા ગોંડલને ક્યા લૂણસરીયા અત્યારે કલોજી બાપુ કેવા ?"

"અરે ન હોય શુ ? આ એનોજ ભાલો ઝબકે આ તાજણ બીજાની ન હોય. નક્કી બાપુના રૂદીયામા રામના દૂત કહી આવ્યા."

"અરરર કલોજી બાપુને મોઢુ શુ બતાવશુ?" એમ બોલી ઘાયલ પડેલા જુવાનો પડખુ ફર્યા. ને સદાને માટે આંખો મીંચી ગયા.

કલોજી આવ્યો જાણે સિમાડેથી સૂરજ આવ્યો. આખી રાતના ઊજાગરાથી આંખો રાતીઘૂમ થયેલી. મોઢાના દેવાંગી નૂર પર હાલારની માટીના થર જામી પડ્યા. ઘોડીનામોંમાથી ફીણ ચાલ્યા જાય છે. 

"બાપુ જરાક મોડુ થ્યુ." માણસો બોલ્યા.

કલાજીના મોમાથી નિસાસો નીકળ્યો જાણે જીવ ગયો.

"પણ કાંઈ લુંટાણુ નથી હૉ !" કોઇએ દિલાસો દીધો.

"દરબારગઢમાં કોઈ જીવતુ છે?"

"એક પંખીડુ પણ નથી ઊડ્યુ."

"શી રીતે?"

"દાદો તો ગઢના લબાચા વિખવા આવ્યો પણ મીરાંએ કહ્યુ ખબરદાર કલાજીની ઘરવાળીયુ મારી બોન્યુ છે. આજ કલોજી ગામતરે હોયને જો એના ઓરડા ચુંથાય તો તે પેલા મીરાંને માથે માથૂ ન રહે. એમ કહી એણે દોઢસો ઘોડા નોખા તારવી ગઢ ફરતે વિંટી દીધા બાપુ.!"

"એકજ માના બે દિકરા વાહ મીરાંજી ભલે ભાંગ્યુ લૂણસરીયા તને ઓળ્ખયો!" કલોજી બોલી ઊઠ્યા. 

કલોજી ઓરડે ગયો. લોકોએ માન્યુ કે બાપુના મનની વેદના હેઠી બેઠી ગઇ. ઓરડાની ઓસરીની કોર પર રાજપુત બેસી ગયો. બાર વરહની નમણી અને કાલી કાલી બોલતી દીકરી આવી ઊભી રહી. પોતાની ઘોડીના હનામાંથી કાંસાની તાસળી કાઢીને કલાજીએ કહ્યુ "બેટા આ તાંસળીમા ગોરસ લાવજે."

દહી આવ્યુ અંદર મુઠી ભરીને સાકરનાખી. એ ઘોળી કલોજી પોતે પી ગયા. રોટલાના બટકામા અફીણ ભરી તાજણને ખવરાવ્યુ. અફીણ પેટ મા જતા તાજણ થનગનાટ કરવા લાગી. બાપુના પેટમા ઠંડક થઈ. એણે દીકરીને કહ્યુ "લે બેટા હવે મારા દુખણા લે બાપ!"

દીકરીની આંખમાથી આંશુ વહેવા લાગ્યા.

"રાજપુતાણીયુ બેય જણીયૂ ઘરમા શુ કરી રહ્યા છો? આપણુ બાળક આમરોવા બેહે તો સાત પેઢીને ખોટ લાગે હો. છાની રાખો ગીગિને. સારો જમાઈ ગોતી પરણાવજો. કરિયાવર મા કચાસ રાખશો મા. કિરતાર તમારા રખવાળા કરશે. લે ગીગી દુખણા લઈ સારા શૂકન દે કે ઉજળા મોઢે બાપનુ મોત થાય. !"

દીકરીએ નાના રૂપાળા હાથના વારણાં લીધા. દસેય આંગળીના ટચાકા ફુટ્યા. બાપુને માથે આંસુનો અભીષેક થયો.

તાજણનો અસવાર બહાર નીકળ્યો. દુશ્મન કઈ તરફ ગયા એ પૂછી છાનોમાનો એકલો વહેતો થયો.

આકાશમા મીટ માંડી કલોજી વખત માપવા માંડ્યો. સવાર આડો જાજો વખત ન હતો. લૂણસરીયા ત્રીસ ગાઊ આઘુ હતૂ. સવાર પડશે ત્યા પોત્ની જનમભોમકા ઊપર શાં શાં વિતકો વિતશે વિચારી કલોજી ધ્રુજી ઊઠ્યો.

પોતાના ભાણેજને બોલાવી એણે ભલામણ કરી "બાપ આજ સવારે ભા'કુંભાને કહુંબાના નૉતરા દીધા છે. પણ હુ સવાર સુધી રહુતો મારે કહુંબા સાટે ઝેરની તાહળી પીવી પડે. તું દરબારને કસુંબો પાઇને ચડી નીકળજે. ભા'કુંભાને મારી વાત કહેજે. ફરી મળીએ તો હરીની મહેર નીકર છેલ્લા રામરામ."

એટલુ કહી કલોજી એકલો ઘોડી ઉપર ચડ્યો. ઘોડીની ગરદન ઊપર હાથ થાબડીને કહ્યુ "બાપ તાજણ આજ સુધી મારી આબરુ તેં જ રાખી છે. માટે આજ છેલ્લી ઘડી એ મારૂ મોત બગાડતી નય હો આપણુ લૂણસરીયા લુંટાય છે બેટા !"

લુણસરીયા ના સિમાડા ઊપર સૂરજ મારાજનો ઝળહળાટ કરતો મુંગટ દેખાયો તે વખતે શ્યામ મોઢાં લઈને વસ્તીના લોકો પાદર ઊભા હતા. વીસ વીસ વરસના કેટલાક જૂવાનો ઘાયલ થઈને પડ્યા હતા. પડખે લોહીના પાટોડા ભર્યા હતા.

ભળકડામા લૂણસર ભાંગીને મીરાં દાદો અને હાદો ખુમાણ ચાલ્યા જતા હતા. આખી રાતનો ઊજાગરો હોવાથી અસવારો ઝોકા ખાતા ખાતા ધીરી ગતીએ ઘોડા હાક્યે જતા હતા.

"એલા ભણે કલોજી !"એક કાઠીએ ઓચીંતી ચીસ પાડી. 

કાઠીઓ અને મીરાદાદો ભાગ્યા. વાંહેથી કલાજીનો પડકાર ગાજ્યો કે માટી થાજો

રાજપુતની હાકલથી શત્રુઑનુ અર્ઘુ કૌવત હણાઈ ગયુ. ભેટભેટા થઈ. જેને માથે કલાજીની તરવારનો ઘા પડ્યો તે બીજો ન માંગે. એમ ગણાને સુવડાવ્યા. અને એણે પોતાના શરીર પર એંશી એંશી ઘા ઝીલ્યા. ઘોડી પણ ઘા મા વેતરાઈ ગઇ. કલોજી પડ્યો. ઘોડી એના ઊપર ચારેય પગ પહોળા કરી ઊભી રહી. પોતાના લોહીના ધારોડા તાજણે પોતાના ઘણીને નવડાવી નાખ્યો. ત્યા તો માટી થાજો લૂણસરીયા ભાંગનારા માટી થાજો એવો અવાજ આવ્યો.ગોંડલની વહાર ધરતીને ધણધણાવતી આવી પહોચી. દુશ્મનો ભાગતા ભાગતા ફોજના એક મોવડીને ઘા કરી પાડતા ગયા. કલોજી અનેએનો ભાણેજ પડ્યા. જેમ વંટોળીયો જાય તેમ બે કટક ગયા. આગળ દુશ્મનો ને પાછળ ગોંડળીયા.

પચીસ વરસની અવસ્થાએ કલાજીએ સંકલ્પ કરેલો કે ચાલીસ વરસે શંકરને માથે કમળપુજા ખાવી. આજ મૉતની ઘડીએ કલોજીને એ પ્રતીજ્ઞા સાંભરી. આજ એને પાત્રિસ વરસ થયા છે. મનમા આજ વિચાર ઊપ્ડયો કે કમળપુજાની હોશ હૈયામા રહી જશે તો અસદ્ ગતી પામીશ.

ઊભા થવાની તાકાત નહતી. એટલે ઘોડીનુ પેંગડુ ઝાલ્યુ ઝાલીને ટીંગાણો. અને ઊંચો થયો. કાઠાની મુંડકી સાથે ભંભલી બાંધી. એમાથી પાણી ભોંય ટર ઢોળ્યુ. પાછો નીચે પછડાણો. હાથ લંબાવીને ધુળપાણી ચોળ્યા. ગારો કરી એમાથી શિવલીગનો આકાર બનાવ્યો. 

હાથમા તલવાર લીધી. પીછી જમીનમા ભરાવી. મૂઠ હાથમાં ઝાલી. ને ધાર ઊપર ગળાનો ઘસરકો દીધો. આખૂંય માથુ ઉતરી ગયુ ત્યા સુધી ભીંસ દીધી. ગારાના શંકર પર પોતાનુ ગળુ રાખ્યૂ. એટલે લોહીની જાણે જળાધારી વહેવા લાગી.પૂજા મહાદેવને માથે પહોચી ગઈ. પાંચ વરસ વહેલી પહોચી.

બેઠો બે વીસાં તણી, જડધર વાટ્યુ જોઈ

પણ કલીયો વેદૂ કોઈ, પાંત્રીસે પોગાડીયું.

(સૌરાષ્ટ્રની રસઘાર )

શ્રી ઝવેરચંદભાઇ મેઘાણી