જગન્નાથ પુરી મંદિરનો ઇતિહાસ jagannath Puri history in Gujarati

ઈતિહાસ જણાવે છે કે હાલનું મંદિર 7મી સદીમાં બાંધવામાં આવ્યું હતું, જો કે આ મંદિર પણ ઈ.સ.પૂર્વે 2માં બનાવવામાં આવ્યું હતું.

 ગંગા વંશના તાંબાના પત્રો પરથી જાણવા મળ્યું છે કે આ મંદિરનું નિર્માણ કાર્ય કલિંગના રાજા અનંતવર્મન ચોડાગંગા દેવ દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારબાદ 1197માં ઓડિશાના શાસક અનંગ ભીમદેવે આ મંદિરનું નિર્માણ કાર્ય પૂર્ણ કર્યું હતું, ત્યારબાદ પૂજા આ મંદિરમાં અર્ચના શરૂ કરવામાં આવી હતી.

 1558 માં, અફઘાન સેનાપતિ કાલા પહરે ઓડિશા પર હુમલો કર્યો, આ હુમલા દરમિયાન તેણે જગન્નાથ મંદિર પર પણ હુમલો કર્યો, તેણે આ મંદિરમાં સ્થિત મૂર્તિઓ અને મંદિરના ભાગોને નષ્ટ કરી દીધા અને આ મંદિરમાં પૂજા કરવાનું બંધ કર્યું, બાદમાં રામચંદ્ર દેબે પોતાનું સ્વતંત્ર રાજ્ય સ્થાપ્યું. આ વિસ્તારમાં, તેમણે જગન્નાથ મંદિરનું પુનઃનિર્માણ કરાવ્યું અને આ મંદિરની મૂર્તિઓને પુનઃસ્થાપિત કરી.

જગન્નાથ મંદિરનો સૌથી જૂનો પુરાવો મહાભારતના વાનપર્વમાં મળે છે, જેમાં એવું કહેવાય છે કે સાબર આદિવાસી વિશ્વવાસુએ સૌપ્રથમ ભગવાન જગન્નાથની નીલમાધવના રૂપમાં પૂજા કરી હતી.

 ભારતીય પુરાણો અનુસાર, પુરુષોત્તમ હરિ એટલે કે ભગવાન રામની પૂજા નીલગીરીમાં કરવામાં આવતી હતી. સૌથી જૂના પુરાણ મત્સ્ય પુરાણમાં લખ્યું છે કે આ પ્રદેશની દેવી વિમલા છે અને અહીં માત્ર તેમની પૂજા થાય છે. રામાયણના ઉત્તરાખંડ અનુસાર, ભગવાન રામે વિભીષણને આ સ્થાન પર તેમના ઇક્ષ્વાકુ વંશના પ્રમુખ દેવતા ભગવાન જગન્નાથની પૂજા કરવાનું કહ્યું.

 પુરી ધામનું ભૌગોલિક વર્ણન સ્કંદ પુરાણમાં જોવા મળે છે, જ્યારે સ્કંદ પુરાણ અનુસાર પુરી એ દક્ષિણી શંખ જેવું છે જે 16 કિલોમીટરના વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે. તેનો ઉત્તર વિસ્તાર સમુદ્રની સોનેરી રેતી છે, જે મહોદધિના પવિત્ર જળથી ધોવાઇ જાય છે, જ્યારે વડા વિસ્તાર પશ્ચિમમાં છે, જેનું રક્ષણ મહાદેવ સ્વયં કરે છે. ભગવાન શિવના બીજા સ્વરૂપ બ્રહ્મા કપાલ મોચન શંખના બીજા વર્તુળમાં બિરાજમાન છે, જ્યારે મા વિમલા શંખના ત્રીજા વર્તુળમાં અને ભગવાન જગન્નાથ નાભિમાં રથના સિંહાસન પર બિરાજમાન છે.

 જગન્નાથ મંદિરની ઉત્પત્તિ સાથે જોડાયેલી દંતકથા અનુસાર, નીલમથી બનેલી ભગવાન જગન્નાથની અસલ મૂર્તિ અહીં સ્થિત એક અગરુના ઝાડ નીચે મળી આવી હતી. તે એટલી ચકચકિત હતી કે માળવાના સ્વપ્નમાં ધર્મ તેને પૃથ્વીની નીચે છુપાવવા માંગતો હતો. રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્ને એક રાત્રે આ મૂર્તિ જોઈ, તેણે સ્વપ્નમાં જોયું કે આ મૂર્તિનો મહિમા ઘણો વધારે છે.

 તેણે ભગવાન વિષ્ણુની કઠોર તપસ્યા કરી.ભગવાન વિષ્ણુએ તેને દર્શન આપ્યા અને કહ્યું કે પુરીના દરિયા કિનારે જાઓ અને તેને લાકડાનો લોગ મળશે. તેને એ જ લાકડાના લોગમાંથી બનાવેલી મૂર્તિ મળી.સ્વપ્નો અનુસાર, રાજાને બીચ પર લાકડાનો લોગ મળ્યો. હવે આ લાકડામાંથી ભગવાનની મૂર્તિ કોતરવાનો વારો હતો.રાજાના સૌથી કુશળ કારીગરોએ લાકડામાંથી મૂર્તિ કોતરવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ કોઈ લાકડાને છીણી પણ ન લગાવી શક્યું.

ભગવાન વિશ્વકર્મા એક વૃદ્ધ માણસના વેશમાં સુથાર કારીગરના વેશમાં રાજા સમક્ષ હાજર થયા, તેમણે રાજાને કહ્યું કે તેઓ આ લાકડાના લોગમાંથી મૂર્તિ બનાવી શકે છે પરંતુ એક શરત છે, જો તમે મારી શરત સ્વીકારશો તો હું એક મૂર્તિ બનાવીશ. આ છોકરી પાસેથી મૂર્તિ. હું કરી શકું છું

 રાજાએ પૂછ્યું, તારી શું હાલત છે, તેણે કહ્યું કે તે 21 દિવસમાં મૂર્તિ બનાવશે અને એકલા જ બનાવશે, આ દરમિયાન તે એક રૂમમાં બંધ રહેશે અને કોઈ તેને મૂર્તિ બનાવતા જોશે નહીં. રાજાએ તેની વાત સ્વીકારી લીધી. શરત. હથોડાનો અવાજ આવતો રહ્યો

 મૂર્તિ બનાવવાના છેલ્લા દિવસે રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ્નની રાણી ગુંડિચા પોતાની જાતને રોકી ન શકી અને દરવાજા પાસે ગઈ પણ તેને કોઈ અવાજ સંભળાયો નહીં.જ્યારે તે ન આપતો હતો ત્યારે રાજાને પણ લાગ્યું કે કદાચ તે વૃદ્ધ સુથાર મૃત્યુ પામ્યો છે.

 શરતને અવગણીને રાજાએ ઓરડાનો દરવાજો ખોલવાનો આદેશ આપ્યો. રૂમ ખોલતાની સાથે જ તેઓએ જોયું કે વૃદ્ધ ગાયબ છે અને તેમાં 3 અધૂરી મૂર્તિઓ પડી છે.ભગવાન નીલમાધવ એટલે કે ભગવાન જગન્નાથ અને તેમના ભાઈ બલભદ્રના નાના હાથ હતા પરંતુ તેમના પગ બનાવ્યા ન હતા જ્યારે તેમની બહેન સુભદ્રાના હાથ અને પગ બનાવવામાં આવ્યા હતા.રાજાએ તેને ભગવાનની ઈચ્છા માનીને આ અધૂરી મૂર્તિઓને મંદિરમાં સ્થાપિત કરી, ત્યારથી આજદિન સુધી આ ત્રણેય મૂર્તિઓ એક જ સ્વરૂપમાં હાજર છે.

મંદિરનો વિશાળ વિસ્તાર 37,000 ચોરસ મીટર વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે અને અહીં મંદિર એક બાઉન્ડ્રી વોલથી ઘેરાયેલું છે.કલિંગ શૈલીના સ્થાપત્ય અને હસ્તકલાના અદભૂત ઉપયોગથી બનેલું આ જગન્નાથ મંદિર એક છે. ભારતના સૌથી પ્રખ્યાત મંદિરો.

 આ મુખ્ય મંદિર વક્ર આકારનું છે.આ મંદિરની ટોચ પર એક વર્તુળ અને ધ્વજ છે.આ વર્તુળ ભગવાન વિષ્ણુના સુદર્શન ચક્રનું પ્રતીક છે.તેને નીલચક્ર પણ કહેવામાં આવે છે અને આ વર્તુળ અષ્ટધાતુનું બનેલું છે.તેનું પ્રતીક છે. આ મંદિરની અંદર ભગવાન વિષ્ણુનો વાસ છે. આ મુખ્ય મંદિરની આસપાસ 30 વધુ નાના-મોટા મંદિરો સ્થાપિત છે.

 જગન્નાથ મંદિરનું મુખ્ય માળખું 65 મીટર ઊંચા પથ્થરના પ્લેટફોર્મ પર બનેલું છે. આની અંદર અનેક દેવી-દેવતાઓની મૂર્તિઓ અંદરના ગર્ભગૃહમાં સ્થાપિત છે.

 આ મંદિરની મુખ્ય ઇમારત 20 ફૂટ ઉંચી દિવાલથી ઘેરાયેલી છે અને તેની બીજી દિવાલ મંદિરના મુખ્ય ભાગને ઘેરી લે છે, તેની સાથે મુખ્ય દ્વારની બરાબર સામે એક સોળ ધારવાળો મોનોલિથ સ્તંભ આવેલો છે, જેની રક્ષા કરે છે. સિંહો સુરક્ષિત છે.

 આ સાથે આ મંદિરમાં સ્થિત ભગવાન જગન્નાથ, બલભદ્ર અને સુભદ્રાની મૂર્તિઓ એક પથ્થરના મંચ પર સ્થાપિત છે, જે આ મંદિરના મુખ્ય દેવતાઓ છે. જો ઈતિહાસનું માનીએ તો આ મંદિરના નિર્માણના ઘણા સમય પહેલા આ મૂર્તિઓની પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવતી હતી.

પુરીમાં સ્થિત આ જગન્નાથ મંદિરની વિશેષતા એ છે કે તેમાં ભગવાન જગન્નાથ એટલે કે શ્રી કૃષ્ણ, તેમના ભાઈ બલભદ્ર અને તેમની બહેન સુભદ્રાની લાકડાની મૂર્તિઓ છે.

જગન્નાથ મંદિર પુરી સાથે જોડાયેલા કેટલાક રસપ્રદ તથ્યો

• જગન્નાથ પુરી મંદિરની ત્રણ મૂર્તિઓ દર 12 વર્ષે બદલવામાં આવે છે અને મંદિરમાં જૂની મૂર્તિઓની જગ્યાએ નવી મૂર્તિઓ સ્થાપિત કરવામાં આવે છે.જનત મંદિરમાં મૂર્તિ બદલવાની પ્રક્રિયા ખૂબ જ રસપ્રદ છે કારણ કે તે સમયે જ્યારે આ મંદિરની મૂર્તિઓ છે. બદલાઈ ગયો, તે સમયે આખા શહેરમાં વીજળી કપાઈ ગઈ અને મંદિરની આસપાસ સંપૂર્ણ અંધારું છવાઈ ગયું.

 મંદિરમાં કોઈપણ વ્યક્તિના પ્રવેશ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ

  અને મંદિરની અંદર ફક્ત તે જ પૂજારીને પ્રવેશ આપવામાં આવે છે જે મૂર્તિઓ બદલાવે છે.મૂર્તિઓ બદલતી વખતે, પૂજારીની આંખો પર પણ પાટા બાંધવામાં આવે છે. આ પછી, આ મંદિરમાં મૂર્તિઓ બદલવાની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે. નવી મૂર્તિઓની જગ્યાએ નવી મૂર્તિઓ મૂકવામાં આવે છે. મૂર્તિઓ સ્થાપિત કરવામાં આવે છે

 • પુરીનું આ જગન્નાથ મંદિર દરિયા કિનારે આવેલું છે.આ મંદિરમાં સિંહ દ્વાર છે.આ સિંહ દરવાજા વિશે એવું કહેવાય છે કે જ્યારે કોઈ ભક્ત આ મંદિરમાં આવે છે,ત્યાં સુધી તેના પગ સિંહ દરવાજાની અંદર ન જાય ત્યાં સુધી તે સિંહ દ્વારની અંદર જાય છે. સમુદ્ર જુઓ.. મોજાઓનો અવાજ સંભળાય છે પણ જેમ જેમ તેમનું પગલું સિંહદ્વારાની અંદર પ્રવેશે છે કે તરત જ મોજાનો અવાજ ગાયબ થઈ જાય છે જે હજુ પણ એક રહસ્ય છે.

 • આ મંદિર વિશે એવું કહેવાય છે કે આ મંદિરના વિસ્તારમાં ક્યારેય કોઈ પક્ષી ઉડતું જોવા મળ્યું નથી.જહાજ કે હેલિકોપ્ટર ઉડવા પર પણ પ્રતિબંધ છે.

 • આપણે બધા સારી રીતે જાણીએ છીએ કે દરેક વસ્તુનો પડછાયો હોય છે, પરંતુ જગન્નાથ મંદિરનો પડછાયો ક્યારેય કોઈએ જોયો નથી, કારણ કે આ મંદિરનો પડછાયો ક્યારેય પડતો નથી, તે આજે પણ એક રહસ્ય છે, જેના કારણે વૈજ્ઞાનિકો પણ આશ્ચર્યચકિત છે.

• આ મંદિરના શિખર પર લાલ ધ્વજ છે.આ ધ્વજ સાથે જોડાયેલી એક રસપ્રદ તથ્ય જણાવીએ.આ ધ્વજ દરરોજ બદલવામાં આવે છે કારણ કે એવું માનવામાં આવે છે કે જો આ ધ્વજ કોઈપણ દિવસે બદલવામાં નહીં આવે તો મંદિર બંધ થઈ જશે. આગામી 18 વર્ષ. તમને જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે આ ધ્વજ હંમેશા પવનની વિરુદ્ધ દિશામાં ઉડે છે.

 • એવું કહેવાય છે કે જગન્નાથ મંદિરનું રસોડું વિશ્વનું સૌથી મોટું રસોડું છે, આ રસોડામાં 500 રસોઈયા અને તેમના 300 સહાયકો કામ કરે છે. આ રસોડા સાથે જોડાયેલી એક ખૂબ જ રસપ્રદ વાત એ છે કે આ રસોડામાં જગન્નાથ મંદિરનો પ્રસાદ બનાવવામાં આવે છે.

 સાત વાસણો એક પછી એક રાખવામાં આવે છે, સૌથી આશ્ચર્યની વાત એ છે કે જે વાસણ ઉપર રાખવામાં આવે છે તેમાં સૌથી પહેલા પ્રસાદ તૈયાર કરવામાં આવે છે અને સૌથી ઓછા વાસણનો પ્રસાદ છેલ્લે તૈયાર કરવામાં આવે છે.આ રસોડા વિશે એવું પણ કહેવાય છે. કે આ મંદિરમાં લાખો ભક્તો આવે તો પણ આ રસોડાના પ્રસાદમાં ક્યારેય ઘટાડો થયો નથી, પરંતુ મંદિરનો દરવાજો બંધ કરવાનો સમય આવતા જ પ્રસાદ આપોઆપ ખતમ થઈ જાય છે.બહુ જ આશ્ચર્યજનક વાત છે.